Những việc cần làm khi có người thân sắp qua đời của người Việt Nam

Người Việt Nam tin tưởng rằng sự ‘ra đi’ tại nhà có được thân nhân bên cạnh là điều may mắn và nếu phải chết xa nhà là điều bất hạnh và thật vô phúc khi phải khiêng hòm người thân từ nơi khác về. Cho nên trong trường hợp người bệnh được đưa đi bệnh viện và khi biết giờ chết đến gần, thân nhân nên đưa về chết ở nhà. Đây là dịp thân nhân quây quần bên người sắp quá vãng tới phút lâm chung.

Lắng nghe lời trăn trối.

Trừ trường hợp bất đắc kỳ tử, mỗi người trước khi chết đều trải qua giây phút ngắn ngủi cuối cùng gọi là phút lâm chung.Giây phút hấp hối hay tiếc nuối rất linh thiêng đối với người  trong gia đình.Trong giây phút nầy, mọi người trong thân nhân phải giữ yên lặng, cấm trẻ con đến gần người sắp chết trừ khi có lời yêu cầu của người sắp chết muốn dặn đò điều gì. Đây là phút quý báu cần yên tịnh xem người sắp lìa đời trăn trối.

Lúc này mọi người xúm quanh giường, khấn nguyện tùy theo tín ngưởng và lắng nghe lời thều thào cuối cùng. Khi bịnh nhân tắt thở, người ta còn rờ mạch tay chân, áp tai sát ngực nghe ngóng để biết chắc người đó đã chết hẳn chưa. Nếu chắc chắn, ngay sau đó tin buồn được thông báo cho mọi người trong gia đình biết, và lúc nầy mới được khóc.

Việc làm ở phần này tới nay người mình còn  duy trì và áp dụng.

 In dấu chân người chết.

Thuở xưa khi người thân vừa tắt hơi, con cháu phải làm những việc sau:

• Thoa son dưới bàn chân người chết, rồi lấy miếng vải trắng in dấu chân (nam tả, nữ hữu!) lưu giữ trong hộp hay trong khánh để thờ. Ngày nay người ta thờ hình người chết thay cho thờ vết son bàn chân.
• Tấm lau người sắp mất, đặt xác quay đầu về hướng Đông .
• Lấy vuông vải hoặc tờ giấy vàng bạc đấp mặt người chết.
• Cắt móng tay móng chân, xong gói lại tay để trên, chân để dưới, sau khi đặt người chết vào trong quan tài.
• Cử  người nhà  túc trực bên cạnh người chết.
• Tìm cach quan sát xác định  người thật sự chết mới  nhập quan.

Ở miền Nam xưa có tục hú hồn hú vía người chết nay rất hiếm còn gia đình nào thực hiện,  nhưng lại có tục xoa dầu vào đầu người chết.

Trong miền Nam còn có tục đặt một nải chuối sứ còn sống dằn lên bụng người mới chết để tránh ma nhập. Đặt bàn nhỏ trên đầu người chết bày 3 vắt cơm (sau nầy đơm một chén cơm úp ngược) và chong một ngọn dầu hoặc đèn cầy trên đầu nằm, lấy lá vàng bạc hay giấy hồng đơn đắp mặt người chết.

Thiết hồn bạch trí linh tòa và nải phạn hàm.

– Thiết hồn bạch trí linh tòa : chỉ làm với những người chết hồi dương (sống lại). Thuở xưa người chết hồi dương theo tục lệ thì phải dùng “lụa trắng 7 thước mộc, xếp lại rồi để trên mình người bệnh hồi dương. Chờ tắt thở rồi lấy miếng lụa đó mà thắt giống hình người có đầu mình tay rồi rước hồn qua đó. Thắt hình rồi để vào trong cái quả, đem bày trí tại linh tòa mỗi khi làm lễ phải dở nắp quả ra cho hồn ra  để hưởng linh. Tục nầy nay không còn ai theo.

– Nải phạn hàm: là lấy đũa bếp cán ngang miệng người mới chết mà đút nếp và 3 đồng tiền điếu (đút 3 lần, mỗi lần một nhúm nhỏ nếp và 1 đồng tiền) trước đút bên phải, sau đút bên trái, cuối cùng đút ngay giữa miệng; rồi đậy miệng người mới chết thật kín.

Đó là tục xưa, khoảng sau nầy phép nải phạn hàm bị bỏ quên, chỉ thỉnh thoảng nhà giàu có, quá thương người chết và tin tưởng thế giới kiếp sau mới thực hiện, như cho đút vàng hay hột xoàn vào miệng người chết chứ không dùng nếp hay tiền đồng, được gọi là “cho ngậm vàng”.Việc nầy được thực hiện bí mật tránh kẻ gian đào mồ người chết!. Tục nầy thỉnh thoảng có gia đình vẫn còn giữ.

Lập tang chủ và người phụ lễ tang.

Tang chủ: Theo lệ thường, gia đình chọn trưởng nam hoặc cháu đích tôn làm tang chủ. Vợ của tang chủ được lập làm phụ lễ giúp tang chủ. Nếu tang chủ đang thọ tang thì lúc đó phải cử cha hay ông của người chết làm chủ tang.

Hộ lễ tang: tức là người phụ lo lễ tang trong lúc gia chủ bối rối. Thường thì nhờ bà con xa hay thân hữu có kinh nghiệm để chỉ vẽ coi sóc việc tổ chức đám tang cho được đúng nghi lễ và chu đáo trong ngoài. Người được lập hộ lễ tang phải là nam giới, tối thiểu cũng vai anh của người chết, về tuổi tác cũng phải  trung niên  trưởng thành  biết chữ nghĩa đồng thời quen việc tang tế.

Việc lập tang chủ và hộ lễ là cần thiết gia đình nào cũng cần.

Lễ tắm rửa người chết.

Tắm rửa người chết thương bằng nước lá thơm như: sả, chanh và cắt móng tay chân rồi gói lại để khi nào liệm sẽ bỏ vô hòm trên theo trên – dưới theo dưới. Riêng khăn, dao, lược, nước tắm dư đem chôn đổ xa nhà.

Về sau nầy hễ thấy bịnh nhân ngặt liệu không qua khỏi, gia đình lo nấu nước sôi pha ấm ấm đổ thêm rượu để tắm rửa thay áo quần mới cho bịnh nhân. Và sau khi bịnh nhân tắt hơi rồi không có tắm rửa nữa mà chỉ có việc lau mình bằng rượu, thay quần dài, áo không có nút.

 Đặt Quan tài.

Quan tài dân gian gọi nôm na là hòm, người miền Nam gọi là hàng.

Trước 1945, ở thôn quê hoặc ngay cả nơi thành thị những gia đình có tiền, nhà rộng rãi  hay có lệ sắm sẵn hòm để dành cho ông bà cha mẹ bấy giờ không gọi là hòm mà gọi là “thọ” dưỡng lão. Một  trong những lý do sắm thọ vì lo ngày lâm chung không tìm được gỗ quý làm thọ.

Thọ làm bằng gỗ quý là gỗ huỳnh đàn (huỳnh đằng) hay giáng hương vì hai loại gỗ này chịu đựng được sự ẩm ướt lâu bền. Không ai sắm thọ bằng  gỗ tạp xấu. Nhà sang trọng có chức quyền muốn quàn xác lâu ngày trong nhà thì dùng kỷ thuật tráng thủy bên trong hòm để giữ mùi không xông ra ngoài.

“Thọ” dưỡng già hay “thọ” khi mua về để trong nhà luôn được bao phủ bởi vải để tránh bụi bặm làm ô uế. Thỉnh thoảng lau chùi gỗ và giặt bao vải.